DW: Sayın Profesör Kaymak, birkaç gün önce Kıbrıs’taydınız. Siz, Kıbrıs sorunu konusunda uzmansınız. Tarih Kıbrıslı Türk müzakere ekibinin süreci tamamlandı ve geçen hafta Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nikos Hristodulidis, Kıbrıslı Türklerin lideri Ersin Tatar ve Kıbrıs’taki Birleşmiş Milletler (BM) Misyonu ile görüşmeler yapıldı. Bu Pile’deki olaydan sadece birkaç hafta sonraydı. Gerginlik ne kadar ciddiydi?
Prof. Erol Kaymak: En son olay, karma bir köy olan Pile’de meydana geldi. Türk tarafı, kuzeyden BM Ara Bölgesi’ne uzanan karma köye bir yol inşa etmek istiyor. Anlaşmazlık var ama ödemelerine göre her iki tarafta da farklılıklarını aşmış görünüyor ya da aşmaya çok yakınlar. Şu anda ben böyle olur. Pile’deki olay, diğer tüm konuları açığa çıkarmak ve hatta hakimiyet kurma potansiyeline sahip olmak ancak şu anda Kıbrıs’ta Ara Bölge’deki gerilime maruz kalmak yerine yeniden New York’taki BM Genel Kurulu kapsamında gerçekleşen toplantılara odaklanıyoruz.
Sayın Hristodulidis ile Lefkoşa’da görüştükten sonra edindiğiniz anılar neler oldu?
Kıbrıs Rum tarafı, esasa ilişkin müzakerelerin bir an önce yeniden başlaması konusunda beyanda bulundu. İki düzeydeki Türk-Yunan yakınlaşması bunun mümkün olduğunu düşünüyorlar. Ancak elbette işin bir de Avrupa Birliği (AB) boyutu var. AB, Türkiye’ye bakıldığında gözden geçirilmiş bir ilişki, potansiyel olarak güncellenmiş bir Gümrük Birliği, bir “olumlu gündem” öneriyor. Bu birleşen Kıbrıs Rum hükümeti, AB üyesi olarak güçlenmeyi umuyor. Anladığım kadarıyla Fransızlara, Almanlara ve AB’deki muhataplarına, AB ile Türkiye arasında genel bir anlaşmaya varılmasını kolaylaştırmak amacıyla bazı kilitlenmelere karşı dayanıklı davranmaya hazır bilgi iletmek isteyenler ya da iletmiş durumdalar. Kıbrıs Rum Cumhurbaşkanı, Türkiye’nin er ya da geç, bir şekilde karşılık vermesini umuyor.
Hristodulidis bize ve kamuoyuna yaptığı açıklamada, BM Genel Sekreteri ve Kıbrıslı Türk lideri Ersin Tatar ile üçlü bir toplantı yapmayı tek başına Genel Sekreter’e aktardığını söyledi. Müzakere zeminini belirlemek üzere Kıbrıs’a bir öZEL temsilci atanması konusunda anlaşacaklarını umuyorum. Eğer başarılı olursa bir sonraki adım, Kıbrıs’ta toplumlar arası görüşmelerin yeniden başlatılması için gerekli zemin üzerinde bir anlaşmaya varılması amacıyla Özel Danışman atamak olacaktır. Kıbrıslı Rumlar açısından bu, federasyon temelinde ve sıfırdan başlamak yerine 2017 Crans-Montana Zirvesi’nde var oldukları tüm yakınlaşmalar esaslıdır. Kıbrıs Rum tarafının geçmişteki durumu, Sayın Papadopulos’un durumu veto olarak nitelendirilebilirken, şimdi Hristodulidis’in yaklaşımı olumlu bir strateji, daha çok kazan-kazan durumu olarak lanse ediliyor. Şu anda kullanılan dil bu.
Böyle bir müzakere sırasında “esneklik” ne anlaşılabilir?
Muhtemelen (Kıbrıs Rum tarafı) AB’nin esnekliği konusunun, Türk hükümetiyle ya da doğrudan Erdoğan’la yapacağı görüşmelere yardımcı olacağını ve bir anlaşmanın varılmasını kolaylaştıracağını savunuyor.
Bu “esneklik” Ankara perspektifi ne anlama geliyor?
Gümrük Birliği uzun süredir varlığını sürdürüyor. Türkiye’nin revize edilmiş bir Gümrük Birliği çerçevesi limanlarını açmayı teklif ettiği bir senaryo tasarımıdır. Böyle bir şeyi öngörebilirsiniz. Kıbrıs Rum tarafı için bu, tanınma ve ikili ilişkiler açısından somut bir adım olacaktır. Ancak Türkiye’nin, Kıbrıs Türk tarafının siyasi partilerinin intibası olmadan böyle bir isteği girişmesi pek mümkün değil. Şu anda Kıbrıs Rum yönetimi federal bir çerçeve içerisinde siyasi özgürlükten yanadır. Bu, Kıbrıs Rum yönetiminin aradığı bir “quid pro quo” (Editörün notu: karşılıklı adım atma, al-ver) gibi görülüyor. Ancak Türk tarafı federasyon fikrinden uzaklaşmış durumda. Türk tarafının özellikleri varsa, bu anlaşma muhtemelen federasyon olmayacaktır.
“Federasyon iki eşit taraf arasında olmak zorunda değil”
Ersin Tatar ve Erdoğan arasında şu anda nasıl bir ilişki var? Kıbrıs sorununa nasıl olanlar?
Ne kadar görüş ayrılığı olduğu tam olarak belli değil. Türkiye’nin U dönüş yaparak, Kıbrıs Türk yönetiminin AB ve BM İyi Niyet Misyonu ile federal bir model çerçeve ilişkilerinin kurulduğu hazır olduğu sinyalini verebileceği yönde bir beklenti var. Her ne kadar Türkiye’nin, Kıbrıs Türk’ün sahip olduğundan daha fazla esneklik isteyebileceğine dair pek çok spekülasyon olsa da şu anda bunun sadece söylentilerden ibaret olduğunu düşünüyorum. Kıbrıs Türk yönetimi, iki devletli çözümün müzakereleri için bir ön koşul olduğunu söylemiyor, ancak egemen özgürlüklerin konusunun, müzakerelerin temelinden mevcut bulunuyor.
Ersin Tatar için yeni bir müzakere turunun temeli ne olabilir?
Egemen özgürlük terimiyle ilgili sonuçlar tam da burada ortaya çıkıyor. Uluslararası planda özgürlük ve iki devletin taşınması. Yani iç farklının aksine bir dış egemenlik. Bu da Kıbrıs Rum tarafının taraflarına yönelik müzakerelere zemin oluşturmak için şekillendirilebilir düzeyde uygun değil. Kıbrıs Türk tarafı sadece bir azınlık değil, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bir arkadaşıydı. Öte yandan federasyon mutlaka iki eşit taraf arasında olmak zorunda değildir.
Kıbrıs sorunu her zaman karmaşıktı, çünkü bir yandan her iki tarafın siyasi eşitliklerinden bahsederken diğer yandan da zaman çoğunluğun çoğunluğunun hakim olduğu bir demokrasiden bahsediyoruz. Dolayısıyla bu durum, prosedürleri zorlaştırmaktadır. Crans-Montana’da siyasi özgürlükle ilgili birçok meselenin çözümüne kavuşturulmuştu ve Hristodulidis bu yakınlaşmaların hiçbirini boşa çıkaramayacağının kurtarılmasını sağlıyor. Kendisinden öncekilerin başarısız olduğu bu sorunun yine kendi başına çözülebileceğini düşünüyor. Yolun sonunda elbette bir referandum olacaktır. Kıbrıs Rum siyasi yapısı, 2004 ve Crans-Montana deneyimlerinin göz önünde tutulması, referandumdan “evet” çıkması konusunda pek güvenilir değil. Hristodulidis şimdi kararlı olduğunu hatırlamasını sağlıyor. Ancak bu, Beni Türkiye’nin sözlü vaatlerinin yetersiz olduğu yönündeki tutuma geri götürüyor. Kıbrıs Türk tarafının, egemen özgürlük konusunda ısrarcı performans göstergeleri ki, bu da Kıbrıs Rum tarafıca müzakere edilmeyecek bir durum. Bu nedenle yakın tavsiyeli ortak müzakere zemini bulunabileceği konusunda çok da iyimser değilim.
[Ersin Tatar Fotoğraf: Gülsen Solaker/DW]
“AB Kıbrıs sorununun çözülmesini istemiyor”
Kıbrıs sorununun çözümünü daha romantik kim istiyor?
Rahatsız edici bir gerçek AB’nin, Türkiye’nin üyelik müzakerelerini kolaylaştıracağı için Kıbrıs sorununun çözüme kavuşmasını istemiyoruz. Angela Merkel’in, Türkiye’ye tam üyelik yerine “imtiyazlı ortaklık” teklifinin açıklamasından bu yana gidişat arasındaki ilişkilerde bir sorun var. Tabii ki Türkiye’nin demokratik gerilemesi de gelinen noktada ödeme sahibi oldu. Öte yandan AB’de genel olarak genişleme konusunda fazla bir heves de yok. Buna ek olarak, Kıbrıs Rum tarafı açısından anlaşmazlığın en iyi alternatifi, statükonun çözüme kavuşturulması tercihidir. Ancak Kıbrıslı Türkler arasında bile, Kıbrıs’ta 2004 referandumunda formüle edildiği şekliyle bir çözüm isteyenler (Editörün notu: Yüzde 65 ‘evet‘)ile federal bir çözüme temelden karşı olanlar arasında önemli bir bölünme var. Türkiye’de Kıbrıs sorununa bölgesel ve potansiyel olarak jeopolitik bir aktör olan AB’nin görmek istediği şekilde oluşturulması, daha az odaklanılıyor. Günün sonunda Hristodulidis bize bir çözüm istediğini ve bunu başaracağını söylüyor. Ancak ben o kadar iyimser değilim, çünkü köprünün altından çok sular aktifti.
[Hristodulidis, Tatar ve BM lideri Colin William Stewart, 23 Şubat’ta Lefkoşa’da bir araya gelmişti.Fotoğraf: Iakovos Hatzistavrou/POOL/AFP]
Bu 50 yıllık bir sorun. Çeşitli dönüm noktaları oldu: Örneğin 2004 Annan Planı ve 2017 Crans-Montana gibi özet çözüm önerileri sunuldu. Ancak Akıncı’yı geri getirseniz bile “Tamam, bunu tekrar yaşayacağınız” bir Kıbrıslı Türk liderinin bulunması çok zor görünüyor. Bu nedenle bir ön mutabakatın gerekli olduğunu düşünüyorum. Evlilik öncesi nişan ya da düğün öncesi nikâh gibi. Karşılaştığımız ikilem de bu. Önceki anlaşmazlık turlarında, huysuz olan ve geri çekilen Kıbrıs Rum tarafıydı. Şimdi Kıbrıs Türk tarafı, federal devlet fikirlerinden uzaklaşıyor. Ancak zaman zaman Türk tarafının varlığı işliyor, zira bu süreç uzadıkça federal bir çözümün inandırıcılığı azalıyor ve bu nedenle alternatif modeller tartışılıyor.
Yunanistan, Türkiye ile olan ikili çözümü çözmek için Kıbrıs sorununu feda edebilir mi?
Bence Yunanistan, Kıbrıs sorununu çözebilir ve Kıbrıs’la birlikte kalması mümkün olduğu kadar mesafe koyabilir. Hristodulidis’in, Kıbrıs müzakerelerini sonuçlandırma konusunda samimi olduğunu söylerken, uluslararası toplumun Kıbrıs’ın ayrılıkçılığı fiili bir gerçeklik olarak kabul etmeye sürekli olarak daha yaşamın olduğunu da anladığını da anımsadığını edindim. Eğer bölünmüşlüğün fiili bir gerçeklik olduğu kabul edilirse, bir sonraki soru bunu nasıl normalleştireceğinizdir. Zaman Türkiye yine’nin faaliyet gösteriyor.
Prof. Dr. Erol Kaymak, Kuzey Kıbrıs’ta yaşayan ve Kıbrıs sorunu üzerinde kapsamlı çalışmalar yürüten bir akademisyen. Bugün, Alman Bilim ve Politika Vakfı (Stiftung Wissenschaft und Politik) bünyesinde sürdürülen Kaymak, Kıbrıs ve Doğu Akdeniz Koridorları’nda düzenli göç konusuna odaklanmaktadır. Toplumlar arası müzakerelerde Kıbrıs Türk tarafının örnek olarak da görev yapmıştır.
Gazeteci* Dimitra Kyranoudi
