Gazze’de ateşkes anlaşmasının ikinci aşamasına neden geçilemiyor?

Anlaşma, bölgedeki çatışmalara son verebilmenin yolunu açabileceği için umutları da yeşertmişti.

İki ay sonra, Gazze hala ateşkesin ilk aşamasında sıkışıp kalmış durumda.

Hala iki taraf arasında bölünmüş olan bölge halkı, yıkıntılar arasında yer değiştirerek yaşıyor.

ABD Başkanı Donald Trump’ın önerdiği ateşkes planının ikinci aşaması kapsamında, hem İsrail hem de Hamas zorlu seçimlerle karşı karşıya.

Hamas’ın silahlarını teslim etmesi, İsrail’in ise Gazze’deki birliklerini daha da geri çekmesi ve güvenlik sorumluluklarını uluslararası bir istikrar gücüne devretmesi gerek.

Gazze’yi yönetecek bir geçiş hükümetinin kurulması da zorlu bir diğer konu.

Ayrıca İsrail’in kayıp son rehinesi Ran Gvili de hala aranıyor.

Son İsrailli rehine nerede?

İsrailli polis memuru Gvili, Hamas’ın 7 Ekim 2023’teki saldırıları sırasında esir alınmıştı. Hamas, Gazze’deki enkazda yapılan aramalarda şimdiye kadar kendisinden hiçbir iz bulunamadığını söylüyor.

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ateşkes anlaşmasında bir sonraki aşamaya geçebilmek için Hamas’ın hayatta olan ve olmayan tüm rehineleri iade etmesi gerektiğinde ısrarlı.

Gvili’nin anne babası Talik ve Itzik’e geçen yıl oğullarının hayatta olmadığı söylenmişti.

BBC’ye konuşan Ran Gvili’nin annesi Talik, “Çocuğumuzu çaldılar, onu kaçırdılar” dedi.

Gvili’nin annesi İtzik ise şu yorumu yaptı:

“Nerede olduğunu biliyorlar. Sadece onu saklamaya veya tutmaya çalışıyorlar. Bizimle oynuyorlar.”

Hamas’ın diğer tüm rehineleri iade ettikten sonra, oğullarını gelecekteki müzakerelerde pazarlık kozu olarak tutmak istediğine inanıyorlar.

Buna karşılık bir Hamas yetkilisi BBC’ye, bu iddiaların doğru olmadığını ve İsrail’in anlaşmayı uygulamaktan kaçınmaya çalıştığını söyledi.

Ancak İsrail gazeteleri Haaretz ve The Times of Israel’e göre, ABD yönetiminin yine de ikinci aşamaya doğru ilerlemesi bekleniyor.

Eski İsrailli müzakereci Gershon Baskin, 2011’de İsrailli asker Gilad Şalit’in serbest bırakıldığı anlaşmaya varılmasında rol oynamıştı.

BBC Arapça’ya konuşan Baskin, İsrail’in Gazze anlaşmasında ikinci aşamaya geçişi ertelemek için “çok fazla seçeneği olmadığını” söyledi.

Baskin, Trump’ın “zaten net bir karar verdiğini” ve Netanyahu’ya “gecikmeye yer olmadığını” bildireceğini savundu.

Daha önce İsrail ve Hamas arasındaki gayri resmi temaslarda da önemli rol oynayan Baskin, rehinenin cesedinin Gazze’de kalmasının, ikinci aşamanın başlangıcını geciktirmek için “yeterli bir neden olmadığını” da sözlerine ekledi.

Hamas’ı kim silahsızlandıracak?

Hamas’ın her iki taraf için de kabul edilebilir şekilde silahsızlandırılması, ateşkes anlaşmasında ikinci aşamaya geçmesinin önündeki en büyük engel olarak görülüyor.

İbranice yayın yapan Israel Hayom gazetesine göre Türkiye, Hamas”in silahsızlandırılmasıyla görevlendirilmesi amaçlanan Uluslararası İstikrar Gücü’nün (İSG) parçası olmak için sürekli baskı uyguluyor.

Gazete geçen hafta, Netanyahu’nun bunun gerçekleşmeyeceği konusunda kararlı olduğunu ve ABD’nin de bu duruşu desteklemeye devam ettiğini yazdı.

Şimdiye kadar hiçbir ülke Uluslararası İstikrar Gücü’ne katılacağını resmen açıklamadı.

Gershon Baskin’e göre Hamas “silahlarını dondurmayı veya depolamayı” ve muhtemelen Filistin hükümetine veya üçüncü bir tarafa teslim etmeyi kabul edebilir ancak İsrail’e veya ABD’ye değil.

Baskin, BBC Arapça’ya yaptığı açıklamada, ABD’nin Hamas’ın silahsızlandırılmasının İsrail’in Gazze’den tamamen çekilmesiyle bağlantılı olduğunu ve İsrail güçleri hala Gazze Şeridi’ndeyken bu hedefe ulaşmanın zor olduğunu fark ettiğini söyledi.

İsrail güçleri nereye çekilecek?

İsrail halen Gazze Şeridi’nin yaklaşık yüzde 53’ünü kontrol ediyor.

Ateşkes anlaşmasının ilk aşamasında İsrail, Gazze’nin kuzey, güney ve doğusundan geçen bir sınıra çekilmeyi kabul etti. Bu sınır “Sarı Hat” olarak biliniyor.

İkinci aşama, İsrail ordusu için yeni bir konuşlanma hattı, silahsızlanma mekanizmaları, yeniden yapılanma ve uluslararası izleme düzenlemeleri konusunda karşılıklı anlaşma gerektiriyor.

Bu konular hassas kabul ediliyor çünkü Gazze’ye sınır komşusu olan İsrail kasabalarının güvenliğini ve Gazze’nin Mısır sınırındaki kara şeridi olan Filadelfi Koridoru’ndaki İsrail askeri varlığının geleceğini doğrudan etkiliyor.

İsrail’in eski askeri operasyonlar dairesi başkanı emekli general İsrail Ziv, hem Hamas’ın hem de İsrail’in ikinci aşamaya hızla geçmekte tereddüt ettiğini söyledi.

BBC’ye konuşan Ziv, “Hamas kontrolü kaybetmek istemiyor ve İsrail tarafı da siyasi nedenlerle Gazze’de kalmayı tercih ediyor. Çünkü kimse tabanına geri çekilmek zorunda olduğunu açıklamak istemiyor” dedi.

General Ziv, Trump’ın iki tarafı da ileriye doğru zorlayabilecek tek kişi olduğunu savunuyor ancak zamanın daraldığını vurguluyor:

“Bekleyerek fırsatı kaçırabiliriz çünkü Hamas yeniden örgütleniyor ve gücü geri geliyor.”

Hamas’tan sonra Gazze’yi kim yönetecek?

Gazze’yi bir sonraki aşamada yönetecek geçici idari organın nasıl oluşturulacağı da önemli bir zorluk teşkil ediyor.

Önerilen plan, hem Hamas’tan hem de Filistin Yönetimi’nden ayrı, bağımsız bir Filistin teknokrat hükümetinin kurulmasını öngörüyor olsa da, İsrail Hamas ve Filistin Yönetimi’nin temsilcilerinin katılımının kaçınılmaz olacağından şüpheleniyor.

İsrail hükümeti, bunun Hamas’ın yeni yönetim kurumlarında etkisini korumasına veya Filistin Yönetimi’nin Gazze’ye geri dönmesine yol açabileceğinden endişe duyuyor. Filistin Yönetimi daha önce hem Gazze’nin hem de Batı Şeria’nın bazı bölgelerinde sınırlı kontrol uyguluyordu ancak Hamas’ın 2007’de Gazze’yi ele geçirmesinden bu yana, yalnızca İsrail işgali altındaki Batı Şeria’nın bazı bölgelerini yönetiyor.

Netanyahu hükümeti, Filistin Yönetimi veya Hamas’ın herhangi bir katılımını reddediyor ve bunun yerine bölgeyi yönetecek “tarafsız bir Filistin kuruluşu” talep ediyor.

Eski İsrail müzakerecisi Baskin’e göre, İsrail hükümeti ayrıca ikinci aşamanın “İsrail’in yanında bir Filistin devletinin kurulmasının gerçek başlangıcı” anlamına gelebileceğinden de endişe duyuyor.

Netanyahu-Trump görüşmelerinde masada ne var?

Bu önemli konuların, Netanyahu ve Trump arasında bu ayın sonlarında Florida’da yapılacak görüşmede ele alınması bekleniyor.

Gazze’deki ateşkesi sağlayan ABD Başkanı, gelecek yılın başlarında yeni oluşturulan Gazze Barış Kurulu’nun üyelerini açıklayacak.

İsrail medyasına göre, Netanyahu’nun Trump ile görüşmesinde Hamas’ın silahsızlandırılması ve gelecekteki herhangi bir Gazze yönetiminde yer almasının engellenmesi, tampon bölge olarak adlandırılan yerde İsrail ordusunun konuşlandırılmasının güvence altına alınması ve Türk kuvvetlerinin Gazze’ye konuşlandırılmasının önlenmesi için ısrarcı olması bekleniyor.

BBC Arapça’ya konuşan Baskin ise öte yandan Trump’ın Netanyahu’ya “İsrail’in ateşkes anlaşmasını ihlal etmesine son vermesi” için baskı yapabileceğini söyledi ve “İsrail ateşkesi Hamas’tan daha fazla ihlal etti” dedi.

Hamas’ın yönettiği Sağlık Bakanlığı’na göre, 10 Ekim’deki ateşkes anlaşmasından bu yana Gazze’de yaklaşık 400 Filistinli öldürüldü, 1000’den fazla kişi yaralandı.

Bakanlığın açıklamasına göre, 7 Ekim 2023’te başlayan savaştan bu yana Gazze’de ölü sayısı 70 bin 665’e, yaralı sayısı ise 171 bin 145’e ulaştı.