ABD başkanını nasıl seçiyor?

Washington’dan Gazeteci* Carla Bleiker | Clare Roth’un haberine göre, Cumhuriyetçilerin başkan adayı ve eski başkan Donald Trump ile Demokratların başkan adayı ve mevcut Başkan Yardımcısı Kamala Harris’in yarışacağı başkanlık seçimleri için ABD’de 5 Kasım’da sandıklar kurulacak, seçmen son sözü söyleyecek.

Sadece iki başkan adayı yarışacağı ABD’de Avrupa ülkelerinden farklı bir sistem işliyor. Peki alışılmışın dışındaki ABD sistem nasıl işliyor?

Kimler aday olabilir?

ABD anayasası, başkan adayı olmak isteyenlerde üç temel şart arıyor. Bunlar; bireylerin mutlaka ABD doğumlu olması, 35 yaş ve üzeri olmaları ve ABD sınırları içersinde 14 yıl yaşamış olmaları. Ancak ABD silahlı kuvvetleri mensupları için 14 yıl şartının bazı istisnaları bulunuyor.

Adaylar için aranan şartlar nelerdir?

ABD’nin Illinois eyaletinde yer alan DePaul Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi Profesörü olan Wayne Steger, DW’ye verdiği demeçte “ABD vatandaşlarının neredeyse hepsi aday olabilir” diyor. Buna hakkında suçlama yapılan ya da hüküm giymiş kişiler de dahil. Steger, ABD Anayasası’nın siyasi mahkumların liderlik etme yeteneğinden mahrum bırakılmamasını sağlamak için bu kişilerin aday olmasına açıkça izin veren bir hüküm içerdiğini söyledi.

ABD Anayasası’nın 14’üncü maddesinde yapılan değişikliğin bir bölümü, “devlete karşı ayaklanan, isyana karışan ya da düşmanlara yardım ve yataklık eden” kişilerin siyasi görevlerde bulunmasını yasaklıyor. Ancak Steger, bu değişikliğin yaklaşan seçimlerde bir rol oynamasının pek olası olmadığını öngörüyor.

Steger’in bu düşüncesinin nedeni, ABD Yüksek Mahkemesi 2024 seçimlerinden önce Donald Trump’ın 6 Ocak 2021’de Kongre binası baskınına bir dahli olup olmadığı yönünde karar veremeyecek olması. O tarihe kadar karar verilemeyecek olsa da yargıçların çoğu Temmuz ayında eski başkanın resmi sorumluluklarına giren eylemler için cezai kovuşturmaya karşı dokunulmazlığı olduğunu ifade etmişti. Yüksek Mahkeme, bu dokunulmazlığın nasıl uygulanması gerektiğini belirlemesi için Washington’daki alt Bölge Mahkemesini görevlendirmişti.

ABD yasalarınca öngörülen bu koşullar, Kasım ayı evvelinde aday havuzunun daraltılması amacını taşıyor. Böylelikle Kasım ayına girilmeden evvel öne çıkan isimler belirlenmiş oluyor.

Ön seçim ve parti içi seçim nedir?

ABD seçim sisteminde belirleyici olarak öne çıkan iki diğer husus da ön seçim (primary) ve parti içi seçim (caucus). Ön seçimler ve parti içi seçimler, adaylar için siyasi parti desteğini belirliyor ve aynı zamanda sürecin ilk adımını oluşturuyor. Bahsettiğimiz bu iki süreç seçim yılının ilkbaharında eyalet düzeyinde gerçekleşiyor. Bir aday bağımsız olarak yarışa dahil olmadığı sürece, yaşadığı eyaletteki bir siyasi partiye adaylık için kayıt yaptırır. Böylelikle hangi partinin desteğini isteyeceği konusunda öncül adımı atmış oluyor.

Normal seçimlerde olduğu gibi ön seçimler de gizli oyla yapılır ve en çok oyu alan aday partinin desteğini kazanır. Ancak parti içi seçim dediğimiz caucus’lar daha da karmaşıktır. Bu yöntemin kullanıldığı eyaletlerde, siyasi parti üyelerinin bir araya gelerek bir tür halk oylaması yoluyla kendilerini hangi adayın temsil etmesini istediklerine karar vermeleri için bir gün belirlenir. Bu toplantılar parti içi seçimi uygulamaya giden eyaletlerde gerçekleşir. Ön seçimler ve parti grup toplantıları eyalete ve partiye bağlı olarak farklı şekilde gerçekleşir, ancak amaç aynıdır: Parti adına hangi adayın destekleneceğini seçmek.

Ulusal kongrelerin önemi nedir?

Eyaletler düzeyinde gerçekleşen ön seçimler ve parti içi seçimlerin ardından sıra ulusal kongrelerin düzenlenmesine geliyor. Bu kongrelerde Kasım ayı seçimlerinde partileri temsil edecek başkan ve yardımcı adayı resmi olarak seçiliyor. Kongrelerde 50 ABD eyaletinin her birinden gelen delegeler başkan adayını oylar, bir adayın adaylığı kazanabilmesi için delegelerin salt çoğunluğunun oyunu alması gerekiyor.

Birçok farklı tür delege bulunuyor. Demokratlar bunlara “pledged” ve “unpledged”; Cumhuriyetçiler ise “bound” ve “unbound” diye hitap eder. Hitap olarak değişse de bunlar temelde bağlı ve bağımsız delegeleri niteler. Bağlı delegeler, en azından ilk turda, kendi eyaletlerindeki önseçimi kazanan adaya oy vermek zorundadır. Bağımsız delegeler de kendi seçtikleri bir adaya oy vermekte serbesttir. Demokratların kurultayında, bağımsız delegelerin yalnızca ikinci turdan itibaren oy kullanmalarına izin verilir.

Temmuz ayında Başkan Joe Biden 2024 seçimleri için adaylıktan çekilerek yardımcısı Kamala Harris’i desteklediğini açıklamıştı. Haliyle daha önce Biden’a destek vermiş olan tüm Demokrat delegeler, ön seçim sürecinde seçtikleri aday artık aday olmadığı için Demokratik Ulusal Kongre’de istedikleri kişiye oy vermekte özgür kaldılar. Ezici çoğunluk Harris’e oy verdi ve böylece Harris başkan adayı oldu.

Seçiciler Kurulu (Electoral College) nedir?

Ulusal kongrelerin ardından seçim süreci daha da sert yaşanmaya başlar. Seçim günü ülke çapında binlerce şehir ve kasabada oylama yapılır. Her ABD vatandaşı, seçimlerde oy kullanabilir. Ancak ABD‘de başkanlar oy çokluğuyla belirlenmez. Belirleyici olan, Seçiciler Kurulu‘dur. (Electoral College). Başkanı seçme yetkisine sahip Seçiciler Kurulu halk oyuyla seçilen 538 seçici üyeden oluşuyor. Bir adayın başkanlığı kazanabilmesi için 270 Seçiciler Kurulu oyu alması gerekiyor.

Gazeteci* Carla Bleiker | Clare Roth