Uluslararası Sistemde Azerbaycan’ın Jeopolitiği ve Dış Politikasının Temel Öncelikleri

* Azerbaycan, yüksek ekonomik büyümeye ve istikrarlı bir siyasi sisteme sahip, hızla gelişen genç ve demokratik bir ülkedir. Bağımsızlığının ilk yıllarından komşusu Ermenistan’ın askerî saldırısına maruz kalan, %20 toprakları işgal edilen, ekonomik kriz ve iç istikrarsızlık yaşayan Azerbaycan’ın bu zor durumdan çıkacağı ve başarılı olabileceği ihtimali çok zayıftı.

–Dr. Elnur İSMAYIL-

* Detayı bültenimizde!…

UHA/ İnternational News Agency

Dr. Elmur İSMAYIL, İstanbul Medeniye Üniversitesi

ESKİŞEHİR, 01 TEMMUZ  2025 – İstanbul Medeniye Üniversitesi, Öğretim üyesi Dr. Elmur İSMAYIL’ın, Türk Dış Politikası Araştırma Merkezi’nin (TUDPAM) Dış Bakış dergisinin Nisan 2025 sayısı için kaleme aldığı “Uluslararası Sistemde Azerbaycan’ın Jeopolitiği ve Dış Politikasının Temel Öncelikleri” başlıklı yazısı.

Özet

Bağımsızlığının ilk yıllarından itibaren Azerbaycan’ın dış politikasının oluşum sürecinde çözüm gerektiren ekonomik ve siyasi sorunların ortaya çıkması ve uluslararası sisteme entegrasyon için stratejik önceliklerin belirlenmesi dikkat çekmiştir. Azerbaycan, uluslararası ilişkiler sisteminde kendi yerini bulmaya çalışarak dış politika konseptini oluşturma sürecine yoğunlaşmıştır. Haydar Aliyev döneminden itibaren dış politikasında denge politikası izleyen Azerbaycan, ulusal çıkarları öncelikli olmak üzere, Batı ve Doğu’nun çıkarlarını dengelemeyi amaçlamıştır. Bu amaçlara ulaşabilmek için ise denge politikasında ekonomik, jeostratejik, politik, kültürel ve evrensel ögeler etkin olmuştur. Bağımsızlığının büyük bir dönemini etkilemiş Ermenistan’ın toprak işgallerinin diplomatik araçlarla sonlandırılması politikası, İkinci Karabağ Savaşı sonuna kadarki sürede Azerbaycan dış politikasının önceliği olmuştur. Karabağ Zaferi sonrasında Azerbaycan, bölgede önemli bir güç ve uluslararası sistemde güvenilir bir ortak olarak tanınmaktadır. Bölgesel konularda önemli bir aktör olan Azerbaycan, stratejik öneme sahip bölgesel projelerde aktif rol üstlenmektedir. Azerbaycan’ın dış politikasının karakteristik bir özelliği, ulusal çıkarları gerçekleştirmeyi, bağımsızlığı ve egemenliği güçlendirmeyi ve toprak bütünlüğünü yeniden tesis etmeyi amaçlayan aktif bir dış politika stratejisi ile belirli ve bazen çelişkili politikalar izleyen bölgesel ve bölge dışı aktörlerle bir modus vivendi bulmasını sağlayan esneklik arasındaki zor bir dengedir.

Azerbaycan devletinin kökleri, Müslüman Doğu’daki ilk demokratik devlet olan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ne dayanmaktadır. Varlığı 23 ay süren Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, bölgedeki jeopolitik durumun değişmesi sonucunda yıkılmış ve Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmiştir. Yaklaşık 70 sene Sovyetler Birliği’nin işgalinde kalan Azerbaycan, Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla bağımsızlığına yeniden kavuşmuştur. Sağlam bir dış politika, bir ülkenin ulusal çıkarlarını, güvenliğini ve genel kalkınmasını sağlamanın ana yollarından biri olarak kabul edilmektedir. Sovyet sonrası dönemde Azerbaycan’ın dış politikasının oluşum sürecinde çözüm gerektiren ekonomik ve siyasi sorunların ortaya çıkması ve uluslararası alana entegrasyon için stratejik önceliklerin belirlenmesi dikkat çekmiştir. Azerbaycan, uluslararası sistemde kendi yerini bulmaya çalışarak dış politika konseptini oluşturma sürecine yoğunlaşmıştır.

Her devletin jeopolitiği üç temel noktaya dayanmaktadır: Birincisi, devletin diğer devletlere, bölgesel bloklara göre avantaj ve dezavantajlarının belirlenmesi, devletin potansiyel müttefik ve düşmanlarının tespit edilmesi ve küresel ve bölgesel güçlerin söz konusu devlet ve çevresindeki bölgeye ilişkin izleyecekleri politikaların anlaşılması; ikincisi, bu avantaj ve dezavantajların, ittifakların ve ittifak-ilişki sistemlerinin ne kadar istikrarlı olduğunun değerlendirilmesi; üçüncüsü, bu unsurlardan herhangi birindeki olası değişikliklerin müttefikler ve rakiplerle ilişkiler açısından doğuracağı sonuçların belirlenmesi.

Azerbaycan, yüksek ekonomik büyümeye ve istikrarlı bir siyasi sisteme sahip, hızla gelişen genç ve demokratik bir ülkedir. Bağımsızlığının ilk yıllarından komşusu Ermenistan’ın askerî saldırısına maruz kalan, %20 toprakları işgal edilen, ekonomik kriz ve iç istikrarsızlık yaşayan Azerbaycan’ın bu zor durumdan çıkacağı ve başarılı olabileceği ihtimali çok zayıftı.

Dönemin Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev

Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı yürüttüğü işgal politikası, diğer bölgesel ve küresel güç merkezlerinden gelen büyük siyasi-ideolojik, askerî, ekonomik tehditler ve çok sayıda iç sorun nedeniyle karmaşık jeopolitik duruma rağmen, dönemin Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in pragmatik ve demir mantığa dayalı dış politikası Azerbaycan’ı uluslararası ilişkiler sisteminin değerli bir üyesi konumuna yükseltmiştir. İlham Aliyev yönetimindeki Azerbaycan, sahip olduğu ekonomik ve siyasi fırsatları kendi ulusal çıkarlarını gerçekleştirmek, bölgesel ve küresel konumunu güçlendirmek için başarılı bir şekilde kullanarak, 2020 yılında yaşanmış İkinci Karabağ Savaşı ve sonrasında Karabağ bölgesinde terörle mücadele politikasıyla Ermeni işgalini sonlandırmış ve toprak bütünlüğünü sağlayabilmiştir.

Azerbaycan’ın ulusal lideri Haydar Aliyev’in 1993 yılında cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra halkın refahı ve ülkenin sürdürülebilir kalkınması için önemli koşul olan Azerbaycan’ın bağımsızlığını ve egemenliğini güçlendirmek için başarılı bir strateji süreci başlatılmıştır. Modern bağımsız Azerbaycan’ın mimarı ve kurucusu olan ulusal lider Haydar Aliyev, devlet kurumlarını geliştirerek dış ilişkileri genişletmiş, kapsamlı enerji stratejisini gerçekleştirmiş ve ülkenin uzun vadeli kalkınmasının temellerini atmıştır.

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev

Haydar Aliyev’in Azerbaycan’ın devlet yapısını güçlendirmeye yönelik stratejisi, halefi Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından da başarıyla sürdürülmektedir.

Günümüz uluslararası sisteminde Azerbaycan bölgede önemli bir güç ve uluslararası sistemde güvenilir bir ortak olarak tanınmaktadır. Bölgesel konularda önemli bir aktör olan Azerbaycan, stratejik öneme sahip bölgesel projelerde aktif rol üstlenmektedir. Azerbaycan’ın dış politikasının karakteristik bir özelliği, ulusal çıkarları gerçekleştirmeyi, bağımsızlığı ve egemenliği güçlendirmeyi ve toprak bütünlüğünü yeniden tesis etmeyi amaçlayan aktif bir dış politika stratejisi ile belirli ve bazen çelişkili politikalar izleyen bölgesel ve bölge dışı aktörlerle bir modus vivendi bulmasını sağlayan esneklik arasındaki zor bir dengedir. Bağımsızlığından günümüze kadar Azerbaycan’ın dış politikasında stratejik tercihler öncelikli olarak aşağıdaki faktörler tarafından belirlenmektedir:

Ermenistan’ın Azerbaycan’a Karşı Saldırganlığı

1980’li yılların sonundan Ermenilerin Azerbaycan Türklerine karşı başlattığı etnik temizleme politikaları, Birinci Karabağ Savaşı (1991-1994) sonucunda tarihi Karabağ bölgesi dahil %20 Azerbaycan topraklarının işgaliyle sonuçlanmıştır. Askerî işgal, etnik temizlik, bir milyon civarında Azerbaycanlı mülteci ve göçmenlerin haklarının ihlali, ülkenin büyük bir bölümünde tarihî ve kültürel mirasın Ermeniler tarafından tahrip edilmesi gibi gerçekleri içeren Ermenistan’ın Azerbaycan’a yönelik saldırganlığı, ülkenin güvenlik ortamının temel belirleyicisi olmaya devam etmiş ve bu da son 35 senede Azerbaycan’ın güvenlik ve dış politikasının oluşumunda önemli bir rol oynamıştır. (Devam edecek-Küresel Süreçler)

***

Yazar hakkında

ELNUR İSMAYIL

1979 doğumlu Elnur İsmayıl, lisans ve yüksek lisans eğitimini Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkiler alanında Bakü Devlet Üniversitesi’nde tamamladı. Azerbaycan’da devlet ve özel kurumlarda görev yaptıktan sonra, ikinci yüksek lisans eğitimini Barış ve Savaş Calışmaları üzerine Almanya’da tamamladı. Daha sonra Brüksel’de Avrupa Parlamentosu İnsan Hakları Komitesi’nde Rusya ve eski Sovyet ülkeleri üzerine Uzman Araştırmacı olarak görev yaptı.

Doktora eğitimini Almanya’nın Westfalya Wilhelms Münster Universitesi Uluslararası Güvenlik bölümünde tamamladı. Doktora sonrası calısmalarına Koc Üniversitesi ve Bükreş’te New Europe College’de devam etti. Almanya’da Münster Üniversitesinde ve Türkiye’deki üniversitelerde lisans ve yüksek lisans öğrencilerine seminerler vermiştir. Istanbul Medeniyet Üniversitesi’nde Dr.Öğretim Üyesi olarak görev yapmaktadır.

Türkiye’de 2014 yılından 2019 yılı sonuna kadar Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi’nde (BILGESAM) Uzman Araştırmacı ve Araştırma Direktörü olarak görev yaptı.

Dış Politika ve Güvenlik konuları üzerine uzmanlaşmıştır. Ulusal ve uluslararası alanda bir cok rapor, makale ve kitapları bulunmaktadır.

Zaman zaman dış politika ve güvenlik konuları üzerine yerli ve yabancı TV’lerde yorumcu olarak da yer almaktadır.