Analiz: Yahya Sinvar ve Hamas’ta Yeni Dönem

Hamas lideri İsmail Heniyye’nin, İran’ın yeni seçilen cumhurbaşkanının yemin töreni münasebetiyle Tahran’da bulunduğu esnada uğradığı suikast sonucu hayatını kaybetmesi, tüm dünyada geniş bir yankı uyandırdı.

İşgal devletinin, 7 Ekim’den bu yana yüzleştiği stratejik mağlubiyet karşısında psikolojik üstünlük elde etmek ve sahadaki direnci kırmak niyetiyle gerçekleştirdiği bu eylem, Gazze’de çözüme yönelik umutlara büyük darbe vururken aynı zamanda Hamas’ta yeni liderin kim olacağına dair tartışmaları beraberinde getirdi.

Siyonist yönetimin agresif saldırganlığından vazgeçme niyetinde olmadığının en önemli göstergesi mahiyetindeki bu hamle karşısında Hamas’ın Şura Meclisi, hareketin Gazze sorumlusu Yahya Sinvar’ı yeni lider seçerek Tel Aviv’e güçlü bir meydan okuma yaptı.

Uzun yıllar işgal devletinin hapishanelerinde kalan ve bu süre zarfında İbraniceyi ana dili gibi öğrenerek İsrail siyasal hayatı ve sistemine vukufiyet kazanan Sinvar’ın liderliği, Filistin direnişine yeni bir motivasyon aşılarken İsrail kamuoyunda ise derin bir tedirginliğe yol açtı.

Aksa Tufanı Operasyonu’nun mimarlarından biri olarak bilinen ve işgal devletinin arananlar listesinde ilk sırada yer alan Sinvar; siyasal karizması, stratejik aklı ve söylem kabiliyetiyle sadece Hamas’ı değil aynı zamanda Filistin siyasetini de dönüştürme potansiyeline sahip bir isim.

Siyasi kanadın temsilcisi olmasına rağmen askeri kanat üzerindeki etkisi ve direnişe verdiği lojistik destek nedeniyle İran’a yönelik olumlu yaklaşımlarından ötürü Hamas’ın en tartışmalı simalarının da başında gelen Sinvar’ın ilk mesajları ve Hamas’ın yeni dönemde nasıl bir yol haritası izleyeceği hususu ise merakla beklenmektedir.

Bu doğrultuda elinizdeki analiz, öncelikle Yahya Sinvar’ın hangi saiklerden ötürü Hamas’ın liderliğine seçildiğini ele almakta ve akabinde kişisel özellikleri ve sahadaki tesiri nedeniyle yeni bir Yaser Arafat etkisi oluşturabilme ihtimalini tartışmaktadır. Sinvar’a dair tartışmalı bazı konulardan ötürü Hamas bağlamında ortaya çıkabilecek potansiyel risklere de odaklanılan çalışmada, son olarak Hamas’ın yeni dönemde küresel ve bölgesel aktörlerle kuracağı ilişkilere dair çeşitli tespit ve öngörülerde bulunulmaktadır.

GİRİŞ
İsmail Heniyye’nin Tahran’da uğradığı suikast sonucu hayatını kaybetmesinin ardından Hamas’ın (İslami Direniş Hareketi) yeni liderine dair belirsizlik Salı (6 Ağustos 2024) akşam saatlerinde yapılan açıklamayla son buldu. Hareketin Gazze sorumlusu Yahya Sinvar, Şura Meclisi üyelerinin aldığı kararla ve oy birliğiyle Hamas liderliğine seçildi. Heniyye’nin ardından yeni lidere dair tartışmalarda Yahya Sinvar’ın ismi Halid Meşal ile birlikte öne çıkmaktaydı.

Gerek Heniyye’nin ardından Siyasi Büro başkanvekilliğini üstlenmesi gerekse sürecin gidişatında diplomatik aksiyonları daha rahat alabileceğine dair genel kanaatten ötürü Meşal’in yeni lider seçileceğine dair beklentiler olsa da Filistin sahasının gerçekliği ve direnişin motivasyon kazanması bakımından Sinvar en güçlü isimdi.

Kimi çevrelerde yeni liderin açıklanmasının ardından tahmin dışı bir durumun gerçekleştiği havası oluşsa da Hamas’ın Siyasi Büro üyesi Halil Hayye’nin birkaç gün önce yeni liderin belirlenme sürecine ve istişarelere dair yaptığı açıklamasındaki satır arası mesajlarda Sinvar’ın muhtemel yeni lider olacağı anlaşılmaktaydı. Hamas’ın lider kadrosunun Heniyye’nin ardından liderlik meselesini uzatmadan çözmesi beklenilen bir durumdu.

Hareketin bugüne değin yüzleştiği travmalar dikkate alındığında aslında bu tür senaryolara her daim hazır olduğunu ve kaybedilen kişi Heniyye gibi harekete zamanın ruhu bağlamında yeni bir boyut katan kişi dahi olsa hızlı bir şekilde adım atılarak yeni liderin belirlenmesinde bir aksaklık yaşanmayacağını Hamas tüm dünyaya bir kez daha gösterdi.

Hamas’ın lider kadrosunun bu hamlesi şüphesiz hareket içindeki bütünlüğü muhafaza ederek hem Gazze’de hem de Batı Şeria’da devam eden direnişin cesaretini artıracak bir gelişmedir. Bunun yanı sıra Gazze’de soykırım devam ederken Hamas liderinin Gazze’den seçilmesi de ayrıca sahanın gerçekliğini yansıtması bakımından oldukça kayda değer bir husustur.

Sinvar’ın Filistin sathının yanı sıra işgal devleti nezdinde de oluşturacağı etki dikkate alındığında bu tercihiyle Hamas’ın yönetici kadrosunun bazı riskleri alma pahasına çok boyutlu mesaj verdiği anlaşılmaktadır.

NİÇİN YAHYA SİNVAR?
Hamas’ın resmi açıklamasıyla yeni liderin ilan edilmesinin ardından İsmail Heniyye’nin ardından yeni lider olarak niçin Yahya Sinvar’ın
seçildiği hususu gündeme geldi. Özellikle Türkiye kamuoyunda henüz yeni liderin stratejisi, söylemi ve gündemine dair ilk emareler görülmeksizin yapılan erken yorumlarla bir taraftan kararın yanlışlığı ve Hamas’ın eksen kayması yaşayacağına yönelik yaklaşımlarda bulunulurken diğer taraftan da Sinvar’ın Hamas’ı düze çıkaracak tek kişi olduğu yönünde görüşler serdedildi.

Hamas’ın gerekli kişilerle istişareler sonucunda ve büyük oranda kurumsallaşmış bir örgüt mekanizması içinde aldığı bu kararın mutlak surette makul gerekçeleri söz konusudur. Bu yönüyle Hamas’ın yeni liderinin belirlenme sürecini ve sonrasını destek ya da karşıtlık üzerinden de olsa sadece İran ekseninde ele almak hareketin özgünlüğü ve stratejik aklını göz ardı etmek anlamına gelmektedir.

Olağan dışı koşullarda yapılan hamleler ve alınan kararların ancak kendi bağlamı ve rasyonelliği çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Normal zamanda ihtimal dahilinde bulunmayan seçeneklerin koşulların değişmesiyle birlikte öncelikli tercih haline gelmesi ya da olağan durumda zaten karşılığı olan biri ya da stratejinin koşulların değişmesinden etkilenmeksizin yine merkezi bir yer edinmesi her daim imkan dahilindedir.

7 Ekim sonrasında oluşan şartların rasyonelliğine bağlı kalarak mevzuya bakıldığında Sinvar’ın liderliğe seçilmesinin bir süreklilik ve tutarlılık zemininde okunması gerektiği görülmektedir.

Mayıs 2017’de Heniyye hareketin yeni lideri olarak ilan edildiğinde bu durum Hamas’ın Gazze ve diasporadaki yönetici kadrosu arasında organik bir ilişkinin kurulmasına olanak tanımıştı.

Hamas’ın Gazze’den yönetilmesi siyasi ve silahlı kanatlar arasındaki rabıtayı da kuvvetlendirdiğinden hareket içindeki potansiyel riskler izale edilmiş, yapısal ve kurumsal kırılganlıklar işgal devletinin tüm baskısına rağmen azaltılmıştı.

Heniyye’nin siyasal aklı, vizyonu ve karizması Hamas’ın Filistin topraklarındaki etkinliğinin daha da artmasını beraberinde getirirken İzzeddin Kassam Tugayları ise tüm direniş gruplarını “Ortak Operasyonlar Odası” ismiyle teşekkül eden çatı yapılanma altında birleştirmeyi başarmıştı.

Bu süreçte Hamas, Filistin siyasallığı ve öznelliğinin ana unsuru haline gelirken Kassam Tugayları da işgal devletine karşı verdiği mücadeleyle Filistin’in ulusal kurtuluş ordusuna dönüştü. Meşruiyetini kendi insanından alan ve dış aktörler karşısında müstakil bir hareket olarak kalmayı başaran Hamas, Heniyye’nin yeni argümanlar kullanarak yürüttüğü yönetimi altında bölgesel ve uluslararası düzeyde ciddi bir ivme yakaladı.

Siyonist yönetimin Filistin siyasallığının geleceğine darbe vurmak için en önemli aktörü ortadan kaldırma girişimi, Gazze’deki soykırım ve ilhak stratejisinden vazgeçmeyeceği ve hedefine ulaşmak için her türlü sınırı aşmaya hazır olduğunun işaretiydi. Bu minvalde işgal devleti bu suikastla Hamas başta olmak üzere tüm Filistin direnişine ve Filistin destekçisi ülkelere büyük bir meydan okuma gerçekleştirirken benzer şekilde Hamas da Sinvar üzerinden Siyonist yönetime meydan okuyucu bir mesaj gönderdi.

Yahya Sinvar gençlik yıllarından itibaren Hamas’ın her türlü biriminde görev almış, Siyonist rejim tarafından tutuklanarak uzun süre hapis hayatı yaşamış ve işgal devletinin kendisini ortadan kaldırmak için yaptığı saldırılardan defalarca kurtulmuş birisidir.

İsrail hapishanelerinde bulunduğu süre zarfında ana dili düzeyinde İbranice öğrenerek işgal devletinin siyasal sistemi ve aklına birçok Yahudi siyasetçi ve analistten daha fazla vukufiyet sağlayan Sinvar bu özelliği ile Tel Aviv yönetimi açısından Hamas’ın en tehlikeli yöneticisi olarak da nitelendirilmiştir.

Siyonist yönetim içinde ihtilafları ve kırılganlıkları iyi bilen Sinvar, İsrailli siyasal yapıların imkan ve kapasitelerini derinlikli bir şekilde analiz ederek Gazze’deki direnişe önemli bir perspektif sağlamıştır.

Siyasal vizyonu ve bireysel karizması Filistin sahasında ciddi karşılık bulan Sinvar’ın Heniyye sonrasında Hamas’ın lideri seçilmesi hareket içindeki olası ayrışmaları kısa ya da orta vadelerde önleyici bir hamledir.

Hamas yeni liderin ilanıyla işgal devletiyle mücadeleden geri durmayacağını, Heniyye sonrasında yaşanabilecek içeri-dışarı ayrımından olası anlaşmazlıkları baştan bertaraf edeceğini, Siyonist yönetimi yakından tanıyan bir isimle yerel, bölgesel ve küresel bağlamlarda daha etkin stratejiler ortaya koyabileceğini ve siyasi-askeri kanat arasındaki hiyerarşinin tıpkı Heniyye dönemindeki gibi devam edeceğini açık bir şekilde göstermiştir.

Sinvar’ın isminin ilanından sonra Filistinli diğer direniş gruplarının tebrik ve destek mesajlarının tonuna bakıldığında Heniyye’nin sahadaki pozisyonunun değişim olmaksızın yeni dönemde devam edeceği anlaşılmaktadır.

Heniyye suikastıyla Filistin direnişi üzerinde üstünlük sağlamayı amaçlayan işgal devletinin hamlesine karşı Hamas attığı adımla psikolojik üstünlüğün daha güçlü şekilde direniş sahasında kalmasını sağlamıştır. Hamas bu psikolojik üstünlüğü özellikle iki şekilde elde etmeyi hedeflemiştir. İlki sahanın en önemli ismi ve Aksa Tufanı’nın ana aktörlerinden birini lider seçerek direnişin sahada halen güçlü ve dirayetli olduğunu ilan etmesidir.

İkinci husus ise on ayı aşkın süredir işgal devletinin tüm güvenlik birimleri tarafından aranan Sinvar’ın lider yapılmasıyla Siyonist yönetimin Gazze’deki istihbarat hezimetinin İsrail kamuoyuna ispat edilmesidir. (Devam edecek-SİNVAR, ARAFAT GİBİ
DİRENİŞİN YENİ LİDERİ OLABİLİR Mİ?)

***

Yazar hakkında

MUHAMMED HÜSEYİN MERCAN
2017’de İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler programında “İslami Hareketin Kurumsallaşma Sorunu Işığında
Müslüman Kardeşler Teşkilatı” başlıklı tez çalışması ile doktora derecesini aldı. Halihazırda Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapan Mercan; Ortadoğu siyaseti, İslami hareketler ve Türk dış politikası üzerine çalışmalar yapmaktadır. Bu alanda ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli akademik makaleler kaleme alan Mercan’ın Suriye: Rejim ve Dış Politika ve Müslüman Kardeşler’in Yükselişi ve Düşüşü başlıklı iki kitabı ile Transformation of the Muslim World in the 21st Century, Orta Doğu’nun Ekonomi Politiği (Taha Eğri ile) ve Arap Ayaklanmalarını Yeniden Düşünmek (Mesut Özcan ile) başlıklarını taşıyan derleme kitapları bulunmaktadır. Mercan İngilizce, Arapça ve temel düzeyde İbranice bilmektedir.