TBMM Başkanı Şentop: “dünyanın ihtilaflar, çatışmalar ve savaşlarla kritik bir dönemden geçiyor”

TBMM Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şentop, MIKTA 8. Parlamento Başkanları Konferansı’nın “Uluslararası Sistemin Reformu: Adalet, Çoğulculuk ve Kapsayıcılık” başlıklı 1. oturumunda yaptığı konuşmada, dünyanın ihtilaflar, çatışmalar ve savaşlarla kritik bir dönemden geçtiğini belirtti.

Soğuk Savaş sonrasında başlayan uluslararası ortamdaki iyimser havanın tamamen dağıldığına dikkati çeken Şentop, “Terör örgütleri etkilerini arttırmış, ihtilaf ve çatışmalar artmış, büyük ölçekli savaşlar baş göstermiştir. Üstelik hızla küreselleşen dünyada artık hiçbir çatışmanın, hiçbir ihtilafın, hiçbir ekonomik veya sosyal olayın etkisi belli bir sınırın içerisinde kalmamakta, küresel ölçekte sonuçlar doğuran bu olaylar zaman zaman ülkelerimizdeki en küçük yerleşim yerindeki insanları dahi etkilemektedir. Bu nedenle küresel barış ve istikrarın sağlanması hepimiz için büyük önem arz etmektedir.” diye konuştu.

TBMM Başkanı Şentop, gelinen noktada uluslararası hukukun araçları olarak tesis edilen uluslararası kurumların işlemediğini, küresel barış ve istikrara sunmaları beklenen katkıları sunamadıklarını söyledi.

Dünyayı savaşlardan korumak üzere 1945 yılında Birleşmiş Milletlerin (BM) kurulduğunu aktaran Şentop, “Ancak uluslararası ortamdaki tüm değişimlere rağmen uluslararası hukukun en önemli sütunu olan bu kurum halen eski güç dengelerine göre kurulan karar alma mekanizmaları ile işlemeye devam etmektedir. Geçtiğimiz 78 yılda, dünya oldukça hızlı bir dönüşümden geçmiş, yeni tehdit ve sınamalar ortaya çıkmış, uluslararası güç dengeleri değişmiş, iki kutuplu dünya devri sona ermiş, İkinci Dünya Savaşı’nın kazananları ve kaybedenleri dengesine göre formüle edilen, buna göre işleyen uluslararası sistem ise değişmemiştir.” ifadelerini kullandı.

TBMM Başkanı Şentop, BM ile ilgili eleştirilerini sürdürerek, “Üstelik ilk tesis edildiğinde dahi BM Güvenlik Konseyi’ndeki veto hakkı gibi antidemokratik ve küresel barış ve istikrarın korunmasını bazı ülkelerin politik çıkarlarına bağlayan, uluslararası hukuku güçlülerin hukukuna dönüştüren prosedürler nedeniyle baştan işlevsizliklerle doğan bu sistem bugün artık günümüz ihtiyaçlarına cevap vermekten çok uzaktır. Bunun altını kalın çizgilerle çizmek gerekir, uluslararası sistemin reform ihtiyacı son birkaç yılın meselesi değildir.” değerlendirmesini yaptı.

Dünyada yaşanan olaylara ilişkin örnekler de veren Şentop, şöyle devam etti:

“90’larda Bosna’daki soykırım mevcut uluslararası sistem için hiçbir zaman unutulmayacak bir utanç vesikasıdır. Yine aynı yıllarda Ruanda’daki soykırımı da küresel barış ve istikrarı tesis etmekle görevli kurumlar sadece izlemiş, bu da başta BM olmak üzere uluslararası toplumun karnesine yazılmıştır. Irak işgal edildiğinde, Suriye’deki iç savaşta uluslararası kurumlar yine sınıfta kalmış, 100 binlerin hayatını kaybedişini uluslararası toplum sadece izlemiştir. Uluslararası toplum için bir diğer utanç vesikası da hiç şüphesiz Filistin’de 10 yıllardır devam eden işgaldir. Filistin’de siviller öldürülmekte, İsrail uluslararası hukuku her açıdan ayaklar altına almaktadır. Yıllardır ivmesi artarak devam eden İsrail’in ihlalleri uluslararası toplumun adeta izin vermesi ile gerçekleşmektedir.”

TBMM Başkanı Şentop, bugün ise Ukrayna’da devam eden savaşın tüm dünyayı etkilediğini dile getirerek, küresel bir enerji krizine neden olduğunu anlattı.

Şentop, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın uluslararası ortamda eşsiz bir liderlik örneği gösterdiğini, çok taraflılık temelinde BM ile bazı girişimlerde bulunduğunu vurgulayarak, “Böylelikle Türkiye olarak bu savaşın hem Ukrayna üzerindeki hem de küresel düzeydeki etkilerini azaltmakta muvaffak olduk. Tarafları masaya oturtmak, ateşkes sağlamak ve nihayet olarak barışı tesis etmek için de halen büyük çaba sarf ediyoruz. Ancak bizim çabalarımız dışında çok taraflı diplomatik çabalar olmadığından, çok taraflı uluslararası kurumlar her zamanki gibi etkisiz olduğundan ve üstelik akan kanı durdurmak, yıkımı engellemek yerine savaşı körüklemeyi tercih edenler de olduğundan savaşın ne zaman sonlanacağına ilişkin bir öngörü de bulunmamaktadır.” diye konuştu.

Mevcut düzenin acilen reforme edilmesi gerektiğini belirten Şentop, şu ifadeleri kullandı:

“Bu noktada ümit verici olan şudur ki bugünkü sistemde avantajlı konumda olan, barış ve istikrarı veto hakkına sahip bazı ülkeler de Cumhurbaşkanı’mız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın yıllar önce ‘Dünya Beşten Büyüktür’ sloganıyla dikkat çektiği kapsamlı bir reform ihtiyacını ifade etmekte, özellikle BM Güvenlik Konseyinin yapısının değiştirilmesinin elzem olduğunu belirtmektedirler. Bugün neredeyse tüm ülkeleri ilgilendiren meselelerde bir elin parmaklarını geçmeyen sayıda ülkenin karar vermesi, tüm insanlığın barış içinde müreffeh bir şekilde yaşama ideasının bu ülkelerin ulusal çıkarlarına, liderlerinin şahsi hırslarına kurban edilmesi artık kabul edilemez ve sürdürülemezdir.”

Şentop, uluslararası kurumlarda daha adil, çoğulcu ve daha kapsayıcı karar alma mekanizmalarının ivedilikle tesis edilmesi, veto hakkı gibi uluslararası hukukun uygulanmasını imkansız hale getiren, kurumları işlevsizleştiren mekanizmaların kaldırılması gerektiğinin açık olduğunu bildirdi.

Bunu sağlayacak girişimlerde bulunarak, gerekli adımları atmak gerektiğine dikkati çeken Şentop, “Zira barış veto edilemez, buna kimsenin hakkı olamaz. Daha adil, çoğulcu ve kapsayıcı bir temsilin olduğu BM Genel Kurulunun yetkileri genişletilmelidir. Güvenlik Konseyi üyelerinin sayısı adalet ve çoğulculuk esasında artırılırken küresel barış ve istikrarı ilgilendiren konularda Genel Kurul çok daha güçlü yetkilerle donatılmalıdır.” değerlendirmesini yaptı.

Barışın korunmasında herkesin söz sahibi olması gerektiğinin altını çizen Şentop, “Zaten bugün dahi Genel Kurul daha hakkaniyetli ve adil kararlar verirken bu kararlar maalesef Güvenlik Konseyi tarafından görmezden gelinmektedir. Tabii reforme edilmesi gereken sadece BM değildir. Maalesef bütün uluslararası kurum ve kuruluşlar için aynı ihtiyaç söz konusudur.” dedi.

” Suriyenden NATO’ya, IMF’den Dünya Ticaret Örgütüne uluslararası kurumların önemli ölçüde reforme edilmesi gerekmektedir.” değerlendirmesinde bulunan Şentop, şunları kaydetti:

“Son dönemde ülkemizdeki iç siyaset nedeniyle oldukça popülerleşen bir İran atasözü var: ‘Oturdular, konuştular, dağıldılar.’ Bu atasözü uluslararası kurum ve kuruluşların mevcut durumunu çok güzel anlatmaktadır ancak artık uluslararası toplumun oturup, konuşup, dağılmaktan fazlasını yapmasının zamanı da gelmiştir. Adalet, çoğulculuk ve kapsayıcılık. Bu üç anahtar kelime uluslararası sistemi içine düştüğü açmazdan çıkaracak, uluslararası hukukun etkin bir şekilde uygulanmasını sağlayacak, tüm aktörlerin adil olduğuna inandığı etkin bir yeni dünya düzenin tesis edilmesi için gereken reformların merkezinde yer almalıdır. Bu çerçevede en öncelikli ihtiyaç kuvvetli bir siyasi iradedir. Maalesef uzun zamandır ifade edilen reform isteklerine rağmen kapsamlı bir değişime yönelik kuvvetli bir siyasi iradenin varlığından söz etmek zordur.”