Kaddafi dönemi Libya

Kimi kaynaklara göre, Muammer Kaddafi 1951’de ülkenin bağımsızlığını ilan eden Kral İdris Senusi’ye karşı darbe yapma planlarına askeri lisede başladı.

1942 Sirte doğumlu Muammer Kaddafi, o dönemde Arap milliyetçiliğini ideoloji olarak benimseyen Cemal Abdülnasır’dan fazlaca etkilendi.

İngiltere’de askeri eğitimini tamamlayan Kaddafi, Bingazi’ye döndü. İlham aldığı ve büyük saygı duyduğu Cemal Abdülnasır gibi o da darbe ile yönetimi ele geçirdi.

Kaddafi’nin başında olduğu askeri cunta, darbeyi Kral İdris Senusi Türkiye’de tatilini yaparken gerçekleştirdi.

Hafter de cuntadaydı

Şimdilerde adı çokça anılan Halife Hafter de Kaddafi’nin darbe cuntasının içinde yerini almıştı çoktan.

[Halife Hafter ve Libya’nın devrik lideri Muammer Kaddafi. Fotoğraf: minbarlibya]

Giyim tarzı, ülke dışında kurdurduğu bedevi çadırı, sıra dışı siyasi fikirleri, yazdığı kitaplar, uluslararası toplantılardaki sert çıkışları ve tabii Fransız ve İtalyan liderlerle girdiği ilişkiler, onu hep dünya gündeminin üst sıralarında tuttu.

Kaddafi, idolü ve babası olarak kabul ettiği Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdülnasır’ın ölmesinin ardından, kendi siyasi teorisini oluşturmaya başladı.

Libya, 1969’da İslam Konferansı Teşkilatına, 1975’te Arap Ekonomik Birliği Konseyine üye oldu. Arap Birliği söylemine çok inanan Kaddafi yönetimindeki Libya’nın 1969’da “Birleşik Mağrib”, 1970’te “Mısır ve Sudan”, 1971’de “Suriye” ve 1973’te yine “Mısır” ile ve daha sonra “Tunus” ile bütünleşme girişimleri beklenen sonuçları vermedi.

[Kaddafi, Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat ile birlikte. Fotoğraf: AP]

Yeşil Kitap

1976’da Kaddafî tarafından formüle edilen ve Yeşil Kitap adıyla bilinen “Üçüncü Dünya Teorisi” adlı yayın, “liberalizmin teorisi ve blokuyla Marksizmin teorisi ve blokuna karşı bütün dünyayı birleşmeye” çağırıyordu.

“Sosyal adaleti sağlamayı ve sınıflar arası farkları ortadan kaldırmak için sosyalist uygulamayı, grup ve parti sömürücülüğüne karşı parlamentoyu kaldırıp halk komiteleri aracılığıyla halk iktidarını kurmayı” amaçlıyordu.

Ancak Kaddafi’nin tüm çabaları boşa çıktı. Zira, Arap dünyası onun istediği bütünleşmeye olumlu yanıt vermedi. Bilakis, Kaddafi’ye karşı tepkilere neden oldu.
1980’de 22 milyar dolar olan petrol geliri 1986’da 5 milyar dolara geriledi.

[Muammer Kaddafi ve Yeşil Kitap. Fotoğraf: Doualiya]

ABD, Libya’yı bombaladı

Amerika ile ilişkileri de gittikçe bozuldu. 1981, 1983 ve 1984’te Amerikan kuvvetleri Libya’yı bombaladı.

Bazı Arap ülkeleriyle de ilişkileri bozuk olan Libya, Afrika içlerinde etkili olarak uluslararası alanda güçlenmeyi hedefledi. Hatta Çad ve Fas ile başarısız birleşme denemelerinde bulundu.

1992’de Birleşmiş Milletler (BM) ambargosu başladı. 1993’te Libya dışındaki mal varlıkları durduruldu. Ekonomik durum bu son iki olayla kötüleştiyse de 1997’de ambargonun kalkmasıyla tekrar bir canlanma oldu.

Yolcu uaçağına bombalı saldırı

1988 yılında bir PanAm yolcu uçağının İskoçya semalarında uğradığı bombalı saldırının ardından Libya, uluslararası toplumdan uzun süre tecrit edildi.

Saldırının düzenlemesine yardımcı olan 2 Libyalı 1999’da, İskoç yasaları uyarınca yargılanmak üzere Lahey’e teslim edildi. 2001 yılında sanıklardan biri saldırıda 270 kişinin ölümünden sorumlu bulundu.

Birleşmiş Milletler ülkeye uygulanan yaptırımları kaldırırken, Libya’nın elindeki kitle imha silahlarını bırakacağını açıklaması, Batı ile ilişkileri daha da yumuşattı.

Trablus yönetimi 2008’de bombalama sonucu uçakta ve uçağın çakıldığı kasabada yaşamını yitirenlere tazminat ödedi. Bu adım, ABD ile diplomatik ilişkilerin yeniden kurulmasının önünü açtı.

[Küba lideri Fidel Castro ve Kaddafi. Fotoğraf: AP]

Batılı ülkelerin Libya’yı dışlamalarının temelinde Kaddafi’nin, aralarında İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu (IRA) ve Filistin Kurtuluş Örgütünün de (FKÖ) olduğu gruplara verdiği destek yatıyordu.

Öyle ki ABD Başkanı Ronald Reagan bir konuşmasında, Libya liderini “çılgın köpek” diye niteledi.

Kaynak: Al Jazeera, BBC, AA, TRT Haber