İsrail protestoları hükümeti düşürecek mi?

İSTANBUL, 30 AĞUSTOS 2025  – Analist Seval TOMAK BAL’ın  “İsrail protestoları hükümeti düşürecek mi?” başlıklı analizi şöyle:

27 Mart 2025’te İsrail Knesset Meclisi yargıç seçim komitesi yapısında düzenleme getiren bir yasayı kabul etmişti. Orta Doğu okumaları konusunda uzman araştırmacıları The Times of İsrail’in din ve devlet işleri muhabiri ayrıca İsrail’in toplumsal meseleleri üzerine uzman, gazeteci Jeremy Sharon, İsrail toplumu üzerine konuları işleyen deneyimli gazeteci Jarusalem Post yazarı Sam Socolun ile The Times of Israel genel haber ekibinin editörlerinden Tol Stafınin kaleme aldığı 8 Nisan 2025 tarihli The Times of Israel de yayınlanan makalede, Haredi toplumunun zorunlu askerlikten muaf tutulması eleştirilmiş ve bu muafiyetin kaldırılması gerektiği savunulmuştur.

Özellikle muhalefet lideri Yair Lapid, Savcı Attorney General’in daha sıkı önlemler alması gerektiğini ifade etmiştir. Onların askerlik hizmetinden kaçmalarına mani olunması için bu yönde tedbirlerin alınması gerektiği de vurgulanıyordu konuşmasında. Haredi toplumu, muafiyet konusunun kendi “dini kimliklerinin bir parçası” sayıldığını söyleyerek süren tartışmalara katılmıştı. Anlaşıldığı kadarıyla yüksek mahkemenin ‘muafiyetle’ ilgili kararlarının hükümeti zor durumda bırakmış görünmektedir.

Yazının kaleme alındığı The Times of Israel, 2012’de David Arman tarafından kurulmuştur. İsrail, Orta Doğu ve Yahudi dünyası üzerine haberler ve analizler sunan bir gazetedir. İngilizce İbranice, Arapça, Fransızca ve Farsça yayınları ile tanınmış bu gazete tarafsız bir habercilik iddiasıyla kendini ifade etmiştir. 2021’den sonra ise Filistinler‘e karşı önyargılı haberlere yer verildiği görülmüştür. 2014’te Yochanan Gordon’un “When genocideis permissible” ile başlıklı analizi büyük bir tepkiye neden olmuştur. Makalede soykırımın ne zaman meşru olabileceği tartışması açılmış, tamamen ortadan kaldırılmasının bir çözüm getirip getirmeyeceğini sorgulamıştır. Ayrıca aşırı önlemler üzerine kullandığı editöryal dil bakımından tepkiye neden olmuştur. Bu yönü ile makalede Filistinlilerin Hamasla özleştirilmesi de tepkilere neden olmuştur.

Makalede, yapılan işgalin “soykırım” olarak nitelendirilmesi İsrail’in Gazze’deki askeri eylemlerin eleştirilmesini körüklemiş ve Yahudi toplumunun daha önce yaşadığı Holokostu hatırlatması nedeniyle tartışma oluşturmuştur. 1 Ağustos 2014’te yazının the Times of Israel’in yayın ilkelerine aykırı olduğu ve nefret söylemi içerdiği vurgulanmış ve yayından kaldırılmıştır.

Konuyla ilgili araştırmalarda İsrail’de muhalefetin alternatif politikalar konusunda zorlandığını bu nedenle de parti liderleri arasında görüş ayrılıklarına sıkça rastlandığını ortaya koymaktadır, özellikle Gazze Savaşı ve savaş esirlerinin takası ile zorunlu askerlik hizmeti gibi konularda fikir ayrılıkları olduğu bilinmektedir.

The Times of Israel’in yayınladığı makalede öncelikle bu konu üzerinde durulmuştur. Yair Lapid, burada Ultra Ortodoks Haredilere sağlanan askerlik muafiyetini eleştirmiştir, bu konu hem içeride hem de dışarıda Yahudi cemaatleri ve lobileri arasında tartışmalara neden olmuş, ayrıca protestolara sebebiyet vermiştir. Tartışmaları Gundar Goshen, Hussein İbish, Jonathan Cook ve Aaron David Miller’in kaleminden takip ettiğimizde, İsrail Hükümeti içerisinde her an çıkması muhtemel bir krizden bahsedebiliriz.

Orta Doğu‘nun güvenlik ve istikrarın birinci dereceden bağlı olduğu devletlerden biri olan İsrail’in genel durumuna biraz bakalım.

İsrail Jeopolitiğinde Nüfus Dağılımı

Yaklaşık 22.000 km² alanda orta Doğu‘da, Akdeniz’in doğu kıyısında yer alan İsrail, bölgesel çatışmaların merkezinde yer almaktadır. 1967’den itibaren Batı Şeria ve Doğu Kudüs dahil Golan Tepelerini kontrol etmektedir. Kudüs, İsrail tarafından ilhak edilmiştir. Ancak uluslararası toplum henüz bunu tanımış değil. Buradaki 400.000 yerleşimci de İsrail vatandaşı kabul ediliyor. 2020 İbrahim Anlaşması ile Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Arap ülkeleri ile normalleşmeye gidilmiş, ancak son dönemde Filistin meselesi yüzünden tekrar ilişkiler karmaşıklaşmıştır.

Bu süreçte dikkatlerden kaçmayan bir ittifak olayların gidişatını doğrudan etkilemiştir. Sözkonusu destekçi güç ABD, İsrail’in en büyük müttefiki olmayı sürdürmektedir. Son üç yıldır maalesef Refah ve Gazze’de 2 milyona yakın Filistinli sürgün, işgal ve bununla beraber katliamlara maruz kalmıştır. Halen Lübnan ve Suriye sınırlarında çatışmalar devam etmektedir. Özellikle Hizbullah ve Hamas‘la mücadele güvenlik stratejisinin merkezinde yer almaktadır.

İsrail’in Mezhepsel Durumu ve Demografik Yapısı ve Dürziler

İsrail içerisinde çeşitli şehirlerde ve kasabalarda yaşayan Yahudi nüfusun %31’i Aşkenaz, %44’ü Mizrahi, kalanı Sefaret ve eski Sovyetler Birliğinden gelenlerden oluşmaktadır. İsrail’de yaşayan Arap nüfusun çoğunluğu Müslüman, bir kısmı da Hristiyan Dürzilerdir. Dürziler zorunlu askerlik hizmetine katılmaktadır ve devlette daha yakın ilişkiler içinde bulunduğu bilinmektedir. 2019 verilerine göre nüfusun %62 si 15-64 yaş aralığında bulunmaktadır. İsrail nüfus artışı bakımından üst sıralarda yer almaktadır. Yaklaşık olarak nüfusun %21 den fazlası Araptır. Son dönemde antisemitis görüşlerin etkisi ile Avustralya’nın Melbourne şehrine tersine göç yaşandığı bilinmektedir. İsrail’deki mevcut durumda 11 milyon toplam nüfusun 7 milyonu Yahudi dindarı kabul edilmektedir. İsrail’de, halkın çoğunluğu Tel Aviv, Hayfa, Kudüs gibi şehirlerde yaşamaktadır. Bu oran İsrail Demokrasi Enstitüsü ve Jerusalem Post gibi basın kuruluşlarında %93 civarında gösterilmektedir.

Araştırmalara göre, kırsal alanda yaşayan Kubitler, daha çok homojen bir yapıdalar. İbranice ve Arapça konuşuyorlar, onlar geleneksel yaşam biçimini sürdürmekteler. İsrail’de İbranice yanında Arapça ikinci resmi dil kabul edilmiştir. Tabelalar ve gazetelerde bu iki dil kullanılmaktadır. Bundan hariç ayrıca Fransızca da kullanılan diller arasında yer almaktadır. Jeopolitik unsurların nüfus ölçeğine bakıldığında şehirlerde değişen bir dağılım sözkonusudur. Bütünlükçü homojen bir dağılım ve kültürel birlik her bölgede aynı oranda bulunmamaktadır diyebiliriz.

Neler Oluyor?

7 Ekim 2023’ten itibaren Gazze hattında HAMAS’a karşı IDF yoğun bir şekilde operasyonlarını yürütmektedir. Zaman zaman Mısır, Katar ve ABD gibi ülkelerin arabuluculuğuyla gerçekleşen ateşkeslerde esir takasları yapılsa da, henüz savaşı tamamen sona erdirecek kesin bir anlaşmaya varılamamıştır. Gazze bölgesinde insani kriz giderek derinleşmekte, halkın temiz su ve gıdaya ulaşımı neredeyse mümkün olmamaktadır. Saldırılardan dolayı hastanelerin çoğu hasar görmüş durumdadır. İsrail hükümeti yardım dağıtım noktalarına da zaman zaman saldırıda bulunmaktadır.

Avrupa ülkeleri son dönemde İsrail Hükümeti’nin politikalarına karşı tepkilerini dile getirmekte, Uluslararası Adalet Divanı, Uluslararası Ceza Mahkemesi ve BM gibi kurumlar da yaşanan olayların insan haklarıyla bağdaşmadığını ifade etmektedirler. İsrail hükümeti, Lübnan’da Hizbullah ile çatışırken, Suriye’deki Golan Tepelerinde özellikle etkisini ve kontrolü sürdürmek istemektedir. Amerika’nın İran’la nükleer silahlar konusundaki müzakerelerinde, İsrail Hükümeti nükleer tesislere saldırı planladığını ifade etmektedir.

İçerideki duruma bakacak olursak, iktidardaki Netanyahu Koalisyon Hükümeti, Ultra- Ortodoks Haredi Yahudilerin askerlikten muafiyeti konusunda tartışmalar içinde bulunmaktadır. İsrail’de toplumsal protestolar giderek artmaktadır. Buna ilaveten yakın zamanda 1300 İsrailli akademisyen özellikle Gaza savaşının sona erdirilmesi çağrısında bulunması oldukça önem arzetmektedir. Buna mukabil hükümet sert önlemler alarak protestoları bastırmaya çalışmaktadır. İsrail’deki kamuoyu anketlerine göre de savaş konusu toplumsal kutuplaşmayı derinleştirmektedir.

Son dönemde Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya gibi hükümetler saldırıların kabul edilemez olduğunu yüksek sesle dile getirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri ise özellikle Dışişleri Sözcüsü Mattew Miller, Gazze’de yaşananların bir savaş suçu olabileceğini dile getirmiş, buna mukabil BMGK de tek taraflı ateşkes kararı veto edildiği görülmüştür. BM eylemlerinin “soykırım” niteliği taşıyabileceğini belirtirken Netanyahu ve ordu komutanı hakkında yakalama kararı, geçen dönemde Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından alınmıştır. Bütün gelişmelerin yaşandığı İsrail Devleti’nde savaş karşıtlığının zaman zaman yükseldiğini ve protestoların özellikle başkent ve çevresinde yoğunlaştığını görmekteyiz. (devam edecek-İsrail’de İktidar ve Muhalefetin Sesi)

***

Yazar hakkında

Seval Tomak Bal, İstanbul Üniversitesi SBE Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Master of Art’s, “Sivil Dikkatsizlik ve Kimlik Değişimi” konulu tezi ile 2020 Ocak’da mezun oldu.

Dokuz Eylül Üniversitesi SBE Mezhepler Tarihi Master of Art’s, İslam Düşüncesinde Radikal Akımlarda “Öze Dönüş Bağlamında Yeni Selefizm” konulu tezimi 2019 Kasımında tamamladı.

Celal Bayar Universitesinde SBE Kamu Yönetimi Master bilimsel hazırlık 7 ders, Master 5 ders aldı. (Kent İmgesi konulu tez çalışması tamamlanmadı.)

Celal Bayar Üniversitesinde SBE Tarih/ Yakınçağ Master iki dönem 2013-14 toplam 4 ders tamamlayan Seval Tomak Bal, DEGA TUBİTAK Girişimcilik Eğitimini tamamladım.

ADUSEM Sosyal Yaşam Sağlığı 400 saatlik Danışmanlık Eğitimi aldı. BAU& İstanbul Enstitüsü Editörlük Eğitimini tamamladı.

Foreign Policy Institute/ Dış Politika Enstitüsünde iki yıldır Uluslararası İlişkiler, Diplomasi, İstihbarat, Güvenlik Politikaları Staj ve Eğitimleri yanında farklı düşünce kuruluşlarında ders takibini sürdürüyor.

Seval Tomak Bal’ın, Dış politika ile ilgili analizleri çeşitli yayın kuruluşlarında yer aldı. Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi PhD tez döneminde.