Türkmeneli!

Gündem

7 Eylül 2023

260

A⁺

A^-

* Türkmen adı, İslamiyeti kabul ettikten sonra Türk Oğuz boylarına verilen addır.

* Yaygın kanaate göre, Türkmen kelimesi öz ve yiğit Türk anlamına gelir.

* Irak Türkmen ağzı, Türkçe’nin Azeri şivesi sahası içinde girer.

* Irak Türklerinin konuşma dili Azerbaycan Türkçesi ve yazı dili İstanbul Türkçesidir.

UHA / İnternational News Agency

Tarih

Türk kökenli Sümerlerin ardından, Türkmenlerin Ön Asya’ya yerleşmeleri M. Ö. Yedinci yüzyıla dayanmaktadır. M.Ö. 658 yılında Saka-Turan Boyları Orta Asya’dan göçerek İran, doğu Anadolu, kuzey Irak ve kuzey Suriye çizgisi üzerinden Akdeniz kıyılarına kadar dayanmışlar ve bu dönemde Dakuk şehri kurulmuştur.

Türkmenlerin İslamiyet döneminde Irak’ta görünmeleri 54 Hicri (675 Miladi) yılından itibaren başlıyor. 1055 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’in adına Bağdat’ta hutbe okunmasıyla Başlayan Irak’taki Türk hakimiyeti 1918 yılına kadar yaklaşık 900 yıl devam etmiştir. Orta Asya’dan göçen Oğuz boyları, 2700 yıl önceden bu toprakları yerleşmeye başlayarak Selçuklular döneminde Irak’taki dağılımları son şeklini bulmuştur. Türkmenler, bu topraklarda Celayirliler, Selçuklulardan sonra Erbil’de Beğtiginler, Musul’da Atabeyler, Kerkük’te Kıpçakoğulları, Karakoyunlular ve Akkoyunlular devletlerini kurmuşlardır. Batılı kaynaklar, bu devletlerin yüzyıllarca egemen olduğu Azerbaycan’dan Bağdat yakınlarına kadar bölgeye “Turcomania” yani Türkmeneli adını vermişler.

Coğrafya

Türkmenler, Irak’ın kuzeyinde dağlık bölge ile düzlük bölge arasında kuzey batıda Suriye sınırlarından itibaren güney doğuda İran sınırlarına uzanan engebeli, verimli ve her yönüyle zengin olan toprakları vata edinmişlerdir. Batıda Telafer şehri’nden başlayarak Musul, Erbil, Altunköprü, Kerkük, Dakuk, Tuz Hurmatu, Kifri, Hanekin dğuda Mendeli ve Aziziye’ye kadar şehir, kasaba ve çevrelerindeki köyle Türkmenlerin yerleşim merkezlerini teşkil eden bölge Türkmeneli’dir.

Irak’ta Türkmenlerin nüfusu hakkında kesin rakamlar olmamasına karşın; Irak devletinin uluslar arası platformlarda kabul edilen 1957 sayımına göre Türkçe konuşan Türkmenler nüfusun yaklaşık % 13 oranını teşkil etmektedir. Anadilini kaybetmiş fakat kökeninin Türk olduğunun farkında olan nüfus ise milyondan fazla olduğu tahmin edilmektedir. Kültür merkezleri sayılan Kerkük, Erbil, Telafer ve Bayat ilçeleri Türkmenlerin yoğunlukta yaşadıkları bölgelerdir. Ayrıca, Bağdat’ta birkaç yüz bin Türkmen yaşamaktadır.

Kültür

Irak Türkmen Kültürü, Azerbaycan ve Anadolu “Oğuz” kültürünün bir parçası olup, canlılığını özellikle Hoyrat adı verilen şiirleri ve makam usulleriyle hala korumaktadır. Türkmenler, Irak’ta en çok yğksek tahsşl görmüş insan oranına sahip kitledir.

Tarih boyunca medeniyete büyük katkılarda bulunmuş olan Türkmen Oğuz boylarından şiirde Nesimi, Fuzuli, Hicri Dede, Hasan Görem, Felekoğlu, Salah Nevres, Nesrin Erbil, Mehmet İzzzet Hattat; Sanatta Osman Musullu, Reşit Küle Rıza, Abdulvahit Küzeci, Abdurrahman Kızılay, Ekrem Tuzlu, Mişko Erbilli; dil ve folklor arairtırmalarında Büyük Üstat Ata Terzibaşı, Molla Sabir, Şakir Sabır Zabıt, Mehmet Hurşit Dakuklu; tarih çalışmalarında Mustafa Cevat, İbrahim Dakuklu; edebiyatta Ali Marufoğlu, Hamza Hamamcı, Bilimde İhsan Doğramacı, devlet yönetiminde Muzaffereddin Gökbörüi maddeddin Zengi, Gazetecilikte Ahmet Medeni Kutsizade, Sinan Sait vb. kültür insanları sadece örneklerdir.

Türkmen kültürnü yansıtan mimari eserlerden Samarra’da Melviye minaresi, Erbil’de Gökbörü minaresi, Musulda Hadba Minaresi, Karasaray, Baştabya, Kerkük kalesinde Gök Kümbet ve tarihi evler, kırmızı kilise, Kayseriye kapalı Çarşısıgibi eserler tarihe mal olmuştur.

Irak devleti tarihinde bu güne kadar Türken kültürünü yansıtan yüzden fazla Türkçe dergi, mecmua ve gazete yayımlanmıştır. Bunların en önemlileri Beşir, Kerkük, Yurt, Türkmeneli hazeteleri ve 1960’tan beri yayımlanan Kardeşlik dergisidir.